آنفولانزای معده را که همراه با اسهال و استفراغ است، عفونت معده و روده یا در اصطلاح “گاستروآنتریت” می‌گویند.

اما در واقع این بیماری، به رغم ناراحت کننده بودنش، کوچک‌ترین ارتباطی با آنفولانزا ندارد و در صورت ابتلا به آن، معده و روده‌ی بیمار، عموماً به دلیل عفونت باکتریایی یا ویروسی تحریک و ملتهب می‌شود.

علائم

علائم اسهال و استفراغ، بسته به علت به وجود آوردنده آن، در بازه‌ای بین چند ساعت تا چند روز پس از ابتلا به عفونت معده و روده طول می‌کشد. اسهال مکرر علامت اصلی این بیماری محسوب می‌شود که گاهی اوقات در آن، رگه‌های خون یا مخاط نیز وجود دارد. دیگر علائم ابتلا به عفونت روده و معده عبارتست از:

• استفراغ
• حالت تهوع
• کاهش اشتها
• دل پیچه
• احساس درد در اعضاء بدن
• سر درد
• دمای بالای بدن (تب)

عفونت معده و روده باعث از دست رفتن آب بدن که گاهی خطرناک‌تر و وخیم‌تر از خود عفونت است، می شود. سالمندان بیش از دیگران در معرض این خطر قرار دارند، که در صورت درمان نشدن و اهمال می‌تواند مرگبار باشد.  بنابراین آگاهی از علائم و نشانه های کاهش آب بدن اهمیت بسیار دارد. نشانه‌های کاهش ملایم آب بدن عبارتند از:

• تشنگی یا خشکی دهان
• کدر بودن ادرار
• سرگیجه و گیجی، به ویژه پس از ایستادن
• حالت تهوع
• کمبود انرژی
• سر درد

نشانه‌های کاهش بیشتر و جدی‌تر آب بدن شامل موارد زیر می‌شود:

• ضعف و بی‌حوصله گی
• گرفتگی عضلانی
• خستگی صورت
• فرورفتگی چشم
• نداشتن ادرار یا کم شدن مقدار آن
• گیجی
• ضربان قلب سریع

از آنجایی که آب بدن کودکان به سرعت کاهش می‌یابد، اگر کودک دچار اسهال و استفراغ شود، والدین باید به نشانه‌های حاکی از تشنگی شدید، خشکی پوست یا دهان توجه کنند؛ از طرفی چنانچه کودک در سنین پایین‌تر، نوزاد، باشد، کم‌تر کثیف شدن پوشک و خشک‌تر بودن آن در مقایسه با شرایط عادی می‌تواند علامت خطر باشد.

نباید اجازه داد کودکان دچار اسهال و استفراغ تا زمان برطرف شدن علائم به مهد کودک یا مدرسه بروند. والدین باید پیش از دادن هر گونه دارو به کودک با پزشک مشورت کنند. داروهای متداول برای کنترل اسهال و استفراغ معمولاً برای کودکان کمتر از 5 سال استفاده نمی‌شوند.

برای پیشگیری از ابتلا به عفونت روتاویروس، رایج‌ترین دلیل اسهال و استفراغ کودکان، دو نوع واکسن به نوزادان تزریق می‌شود.

علت

اسهال و استفراغ معمولاً پی‌آمد عفونت معده و روده است.بدن به دلیل عفونت نمی‌تواند به خوبی آب را از مواد موجود در روده جذب کند، به همین دلیل است که اسهال متداول‌ترین علامت عفونت معده و روده است و آب بدن در اثر ابتلا به این بیماری از دست می‌رود. عفونت نورو ویروس و مسمومیت غذایی باکتریایی دو مورد از رایج‌ترین علل اسهال و استفراغ بزرگسالان به شمار می‌رود. در ادامه متداول ترین علل ابتلا به عفونت روده و معده ذکر شده است.

نورو ویروس

نورو ویروس شایع‌ترین علت اسهال و استفراغ بزرگسالان محسوب می‌شود که چون بیشتر در طول فصل زمستان منتشر می‌شود، گاهی اوقات “میکروب استفراغ زمستانی” نیز نامیده می‌شود. بااین حال در هر زمان از سال احتمال بروز عفونت روده وجود دارد. این ویروس در مدفوع بیمار دچار عفونت روده وجود دارد، بنابراین چنانچه بیمار پس از انجام عمل دفع، دستان خود را به خوبی نشوید، ویروس به تمام سطوح، اشیاء و مواد غذایی لمس شده توسط وی منتقل می‌شود و برای چند روز در چنین محیط‌هایی زنده می‌ماند.

سپس عفونت به فرد دیگری انتقال می‌یابد که از این غذاهای آلوده خورده است یا پس از لمس سطح یا شیء آلوده، دست خود را به دهان برده است. قطره‌های کوچک استفراغ یا مدفوع عفونی نیز در فضا پخش می‌شود و موجب بیماری اشخاصی می‌گردد که از این هوای آلوده استنشاق می‌کنند.

عفونت‌های نورو ویروس به سادگی به روش‌های اشاره شده، به ویژه در محیط‌های بسته‌ای مانند بیمارستان، مهد کودک و کشتی تفریحی، منتشر می‌شود.

نورو ویروس گونه‌های متعدد دارد و احتمال دارد که فردی چند بار دچار عفونت نورو ویروس شود، چون ایمنی به وجود آمده پس از هر بار ابتلا به عفونت تنها چند ماه دوام دارد.

مسمومیت غذایی

اکثر عفونت‌های باکتریایی دامن زننده به اسهال و استفراغ پی‌آمد مسمومیت غذایی هستند. احتمال آلودگی باکتریایی غذا در تمامی مراحل تولید، فراوری یا طبخ آن وجود دارد. مسمومیت غذایی برای مثال می‌تواند نشأت گرفته از موارد زیر باشد:

• طبخ نکردن غذا در دمای مناسب یا به مدت کافی
• نگهداری نکردن مواد غذایی در دمای مناسب و گرم بودن محیط
• لمس مواد غذایی توسط شخصی که به خوبی دست‌هایش را نشسته است.
• مصرف مواد غذایی تاریخ گذشته
• آلودگی چند جانبه (زمانی که باکتری مضر بین غذا، سطوح و وسایل پخش شود.)

کمپیلوباکتر، سالمونلا و اشرشیا کلی (E. coli)متداول‌ترین باکتری‌هایی هستند که باعث عفونت معده و روده می‌شوند و عموماً در گوشت خام یا نیم‌پز، شیر غیرپاستوریزه و آب تصفیه نشده وجود دارند.

عفونت در زمان سفر

سفر به مناطقی با وضعیت نامناسب بهداشت و آب آلوده احتمال عفونت روده و معده را افزایش می‌دهد، از این نوع عفونت غالباً با اصطلاح “اسهال مسافران” یاد می‌شود.

باکتری‌ها، ویروس‌ها یا انگل‌های گوناگون علت بیماری اسهال مسافران به شمار می‌رود که غالباً به عفونت‌های ناشی از مسمومیت غذایی شباهت دارد. علل دیگر این مشکل عبارتست از:

• باکتری شیگلا یا انگل انتاموبا: این دو عامل بیماری‌زا به دلیل وضعیت نامناسب بهداشت منتشر می‌شوند و موجب بروز گونه‌ای از اسهال مسافران به نام  اسهال خونی می‌شود.
• کریپتوزپوریدیوم: انگل موجود در خاک، غذا و آب که به مدفوع انسان یا حیوان آلوده شده است.
• ژیاردیا لامبلیا: انگل موجود در آب آلوده شده با مدفوع انسان یا حیوان (عفونت‌های ناشی از این نوع انگل را ژیاردیازیس می‌گویند.)

تشخیص

روش های تشخیص ابتلا به عفونت معده و روده عبارتست از:

• ارزیابی پزشک
• بررسی احتمال تماس یافتن با آب یا غذای آلوده، مسافرتی که به تازگی انجام شده و مصرف آنتی بیوتیک
• آزمایش مدفوع در صورت لزوم
• سیگموئیدوسکوپی در صورت لزوم

عفونت معده و روده معمولاً با توجه به علائم بیماری تشخیص داده می‌شود، اما تعیین علت عفونت روده و معده غالباً نیاز به بررسی بیشتر دارد. گاهی اوقات دیگر اعضاء خانواده یا همکاران به تازگی به بیماری‌ای با علائم مشابه دچار شده‌اند؛ گاهی نیز بروز بیماری را می‌توان در آب آلوده یا غذای طبخ شده به شیوه نامناسب، مواد غذایی فاسد یا آلوده، مانند غذای دریایی خام یا سس مایونز قرار گرفته خارج از یخچال به مدت طولانی، ریشه‌یابی کرد. به تازگی سفر کردن، به ویژه به کشورهای خارجی با وضعیت بهداشت نامطلوب و مصرف کردن آنتی بیوتیک نیز می‌تواند پزشک را در یافتن علت بیماری یاری کند.

در صورت شدید بودن علائم یا پایداری آن بیش از 48، نمونه مدفوع به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا وجود گلبول‌های سفید خون، باکتری، ویروس یا انگل در آن بررسی شود. اگر بروز علائم بیش از چند روز طول بکشد، پزشک به قید ضرروت روده بزرگ را با سیگموئیدوسکوپ (لوله منعطف مجهز به دوربین برای مشاهده بخش پایینی دستگاه گوارش)معاینه می‌کند تا تعیین کند که آیا بیمار از عارضه‌ای مانند کولیت اولسراتیو رنج می‌برد یا خیر.

درمان

اکثر موارد اسهال و استفراغ نیازی به درمان ندارد و علائم پس از چند روز بهبود می‌یابد، اگرچه در صورت شدید بودن بیماری، دارو مصرف می‌شود. در ادامه راه ها و روش های درمان عفونت معده و روده ذکر شده است.

خود درمانی

نوشیدن مایعات فراوان برای جلوگیری از کاهش آب بدن ضروری است، بنابراین بیمار باید آب را در جرعه‌های کوچک و بسیار بنوشد. آب میوه و سوپ نیز مانع از دست رفتن آب بدن بزرگسالان در اثر ابتلا به اسهال و استفراغ می‌شود.

چنانچه بیمار در شرایطی قرار دارد که بیش از دیگران در معرض خطر کاهش آب بدن قرار دارد، برای مثال سن‌اش بالا است یا از بیماری جدی دیگری رنج می‌برد، توصیه می‌شود تا علاوه بر نوشیدن مایعات فراوان، محلول‌های خوراکی جذب مجدد آب نیز مصرف شود. این محلول‌ها معمولاً به صورت بسته‌ای عرضه می‌شوند و می‌توان آن‌ها را بدون نسخه از تمام داروخانه‌ها تهیه کرد. پودر موجود در بسته در آب حل می‌شود تا نوشیدنی‌ای به دست آید که به جایگزین کردن نمک، گلوکز و دیگر مواد معدنی مهمی کمک می‌کند. چنانچه بیمار احتمال دهد که آب بدنش کم شده است باید پیش از مصرف این محلول‌های خوراکی با پزشک عمومی یا داروساز در مورد مفید و مناسب بودن آن‌ها مشورت کند.

اگر بیمار میل به غذا دارد، باید سعی کند تا رژیم غذایی مناسب، متعادل و سالمی را رعایت کند. وی به احتمال زیاد غذاهای بدون ادویه و سبکی مانند برنج یا نان کامل را بهتر از غذاهای چرب، پرادویه، شیرین و سنگین تحمل می‌کند. بهتر است به جای 3 وعده غذایی سنگین، 6 وعده غذای سبک و کم‌حجم میل شود.

بیمار نباید دست‌کم تا 48 ساعت پس از بهبود کامل علائم، سر کار برود تا خطر انتقال یافتن عفونت معده و روده از بین برود.

دارو

پزشک در صورت شدید بودن علائم عفونت روده و معده، مصرف بعضی از داروها و قرص های زیر را پیشنهاد می‌کند:

• داروهای ضد اسهال: داروهای ضد اسهال گاهی اوقات برای کاهش اسهال مصرف می‌شوند. لوپرامید داروی ضد اسهالی است که معمولاً برای درمان عفونت معده و روده استفاده می‌شود. این دارو حرکت مواد موجود در روده را آهسته می‌کند و همچنین جذب آب از دستگاه گوارش را افزایش می‌دهد. یبوست و گیجی دو اثر جانبی رایج لوپرامید و دل پیچه، خواب آلودگی، حساسیت پوستی و نفخ از عوارض نادر آن محسوب می‌شوند. لوپرامید برای بیماران مبتلا به کولیت اولسروز یا دیسانتری (وجود خون یا مخاط در اسهال و تب)و بانوان باردار مناسب نیست؛ اما مصرف آن در دوران شیردهی مجاز است. کودکان زیر 12 سال نباید داروی ضد اسهال مصرف کنند، مگر آن که پزشک معالج، آن را تجویز کرده باشد.
• داروی ضد استفراغ: داروهای ضد استفراغ، مانند متوکلوپرامید، گاهی اوقات در جلوگیری از استفراغ یا کاهش آن مفید هستند. متوکلوپرامید، به صورت قرص یا آمپول، عضله‌های مورد استفاده در زمان استفراغ را شل می‌کند و در این بین جذب مایعات و مواد غذایی توسط دستگاه گوارش را نیز تسریع می‌کند.
• آنتی بیوتیک: آنتی بیوتیک‌ها معمولاً برای درمان عفونت معده و روده تجویز نمی‌شوند، چون بسیاری از موارد این بیماری ناشی از ویروس است نه باکتری. حتی هنگامی که باکتری عامل بروز بیماری است، آنتی بیوتیک غالباً بیش از زمانی که بیمار صرفاً منتظر برطرف شدن علائم می‌ماند، مؤثر نیست.بااین حال آنتی بیوتیک در صورت اسهال و استفراغ شدید و تعیین وجود باکتری‌ای خاص در نمونه مدفوع تجویز می‌شود.طعم فلز در دهان، حالت تهوع و استفراغ از اثرهای جانبی مصرف آنتی بیوتیک برای درمان عفونت روده و معده محسوب می‌شود.

درمان در بیمارستان

چنانچه آب بدن بیمار در نتیجه ابتلا به اسهال و استفراغ به شدت کاهش یافته باشد، لازم است تا برای درمان به بیمارستان مراجعه کند. برای مثال در صورت رویارویی با موارد زیر توصیه می‌شود تا بیمار در بیمارستان پذیرش شود:

• دوره‌های مکرر استفراغ که به معنای ناتوانی بیمار در نگه داشتن مایعات است.
• بروز علائمی مانند نداشتن ادرار که بیانگر از دست رفتن مقدار زیادی از آب بدن است.
• ابتلا به عارضه‌ای اصلی مانند بیماری کرون یا HIV که به معنای افزایش احتمال مشکلات جدی است.

بیمار مایعات و مواد غذایی را در بیمارستان به صورت مستقیم و درون وریدی (سرم)دریافت می‌کند.

پیشگیری

اگر در حال حاضر از عفونت معده و روده رنج می‌برید، باید نکته‌های احتیاطی لازم را رعایت کنید تا باکتری‌ها منتشر نشوند و این بیماری به دیگران سرایت نکند.

• شستن دست پس از عمل دفع و پیش از خوردن یا تهیه غذا
• خودداری از تهیه غذا برای دیگران
• حفظ فاصله با اطرافیان در زمان ابتلا به بیماری
• بازنگشتن به محل کار تا 48 ساعت پس از برطرف شدن کامل علائم

اقدام‌های زیر از ابتلا به عفونت‌های باکتریایی معده و روده جلوگیری می‌کند:

• مصرف نکردن شیر غیر پاستوریزه
• استفاده از تخته خردکن و وسایل جداگانه برای گوشت خام و دیگر مواد غذایی
• شستن کامل سبزیجات و مواد سالاد
• در صورت نگهداری غذا به مدت بیش از دو ساعت، مطمئن شوید که دمای محیط نگهداری غذا بسیار بالا یا بسیار پایین باشد.
• تمیز نگه داشتن آشپزخانه
• شستشوی دست پس از انجام عمل دفع، پیش از تهیه یا طبخ غذا، پس از لمس کردن حیوانات و پیش از میل کردن غذا.
• نوشیدن آب معدنی و تصفیه شده در سفرهای خارجی و دریافت واکسن‌های توصیه شده.

انتقال عفونت معده و روده به سادگی ممکن است پیش بیاید. بنابراین شستن دست ها، عدم استفاده از مواد غذایی که از سلامت آنها مطمئن نیستیم و استفاده از سرویس های بهداشتی تمیز در مسافرت برای پیشگیری از این مشکل حائز اهمیت می باشد. درمان عفونت روده و معده معمولا ساده می باشد، اما در صورت اهمیت ندادن به آن ممکن است آب بدن دفع شود و باعث مشکلات جدی برای بیمار شود. در صورت بروز اسهال و استفراغ که از علائم شایع عفونت معده و روده است، باید به جلوگیری از کم شدن آب بدن توجه کرد. در صورت بروز اسهال و استفراغ در کودکان و نوزادان باید سریعا به پزشک مراجعه کرد.